نشست علمی «الهیات و معماری: کعبه در سنت اسلامی» در خانه جوانان بلگراد، پایتخت کشور صربستان، در تاریخ 24 خرداد 1402برگزار شد. سخنران این نشست، دکتر معمر خلیلویچ، رییس گروه تمدنپژوهی و علوم اجتماعی مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد، معماری اسلامی در برهه های گوناگون تاریخ را به کلی متأسی از آموزه های الهی و معرفتی در اسلام دانست. این نشست که در قالب مجموعه نشست های «الهیات و معماری» از سوی انستیتوی مطالعات فرهنگ و مسیحیت و خانه جوانان بلگراد، با همکاری دانشکده معماری دانشگاه بلگراد و مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد برگزار گردید، با استقبال محققان، اساتید و دانشجویان دانشگاه بلگراد مواجه شد.
سردبیر و مدیرمسئول مجله علمی پژوهشی علوم دینی «قم» در بلگراد در سخنان خود پیش از هر چیز به پیوند ناگسستنی معماری با هستی شناسی در سنت غنی اسلامی اشاره داشته و بیان نمود که این پیوند بر اساس بینش و تلقی حداکثری از محتوای دین و اسلام معنا می یابد. گو این که تلقی های متفاوتی از هویت دین وجود دارد. در برخی از نحله های جامعه شناختی غربی دین را صرفاً نمادی از اندیشه های اجتماعی تلقی کرده و هویت قطعی و نفس الأمری آن را نادیده می گیرند. لیکن در اسلام دین، قرائتی واقع نگرانه از دنیای حقیقت است، لذا می تواند منشأ آثار و برکات عظیم واقعی در زندگی فردی و اجتماعی انسان باشد. بر همین اساس، معماری اسلامی نیز، به خصوص در بخش معماری مساجد و اماکن مقدسه، به نوعی، تجلی بخش و نمایانگر ارتباط عالم ماده با عوالم بالاتر وجودی است. مسجد مکانی است که انسان را به تعالی می رساند، لذا معماری آن نیز باید به گونه ای باشد که معرّف این ارزش های والای انسانی و فلسفی و عرفانی باشد. دین همان گونه که منبع ارزشمندی در تولید علوم دینی است، می تواند منشأ آثار زیادی در معماری اسلامی نیز باشد.
در ادامه سخنان خود، خلیلویچ به جایگاه کعبه در اندیشه اسلامی اشاره داشت. کعبه به عنوان تبلور ویژه اندیشه های توحیدی در قالب یک بنا به همراه روح یگانگی امت اسلامی در موسم حج تصویر زیبایی از هستی شناسی، انسان شناسی، خداشناسی و معماری اسلامی را نمایان می کند. جلوه ای که حج و طواف مسلمانان به گرد یک بنا، که بنایی الهی است، برای نظاره گران به نمایش می گذارد، نمادی از وحدت و وحدانیت است. تمامی اندیشه های ناب اسلامی در موسم حج خود را متبلور می کنند، و این یکی از مهم ترین دلایلی است که در عرفان اسلامی نیز بنای کعبه سمبلی از وجود ربطی و ظلّی انسان و ارتباط ناگسستنی با حضرت حق تلقی شده است. کعبه، و نه تنها کعبه بلکه همه مساجد و ابنیه مقدسی که بیت الله شناخته می شوند، در اندیشه عرفانی و فلسفی اسلام بروزی از معماری صرف نیستند، بلکه در عین حال و در مراتب بالاتر وجودی خود، شأنی از شؤون هستی می باشند. به همین دلیل است که فخرالدین عراقی در یکی از اشعار خود می گوید که او را به هنگام آهنگ طواف نمودن به حرم راه ندادند، با این بیان که «تو در برون چه کردی که درون خانه آیی». لذا خانه امن الهی که نسخه ظاهری معماری اسلامی است، ارتباطی تنگاتنگ و ناگسستنی با هستی شناسی الهی دارد. انسانی که وارد حرم الهی می شود باید سراسر ربانی شود، وگر نه حضور او صرفاً حضوری فیزیکی بوده و ارزش والاتری نخواهد داشت.
خلیلویچ در پایان سخنان خود به شعر زیبایی از جناب مولوی اشاره کرد که «ای قوم به حج رفته کجایید کجایید؛ معشوق همین جاست، بیایید بیایید». البته این شعر نیز باید به درستی معنا شود تا دچار کج فهمی نشویم. تمامی مناسک مرتبط با مساجد الهی مراتبی دارند که همگی آن ها باید کاملاً رعایت شوند. مرتبه نخست آن، حضور فیزیکی و انجام وظایف شرعی است و این یگانه راه وصول به حقیقت است. ولیکن در این مرحله نباید متوقف شد. همزمان با انجام این مناسک و وظایف، باید به حقایق والای آن ها نیز دست یافت. از همین روست که در پایان شعر مذکور، جناب مولوی می گوید: «افسوس که بر گنج شما پرده شمایید». معماری اسلامی در حقیقت راهکاری است برای وصول انسان به حقیقت الهی، و این مسأله از جای جای مساجد الهی و اماکن مقدس به وضوح هویداست.
در پایان این نشست، جلسه پرسش و پاسخ نیز برگزار شد که برخی از اساتید دانشکده معماری دانشگاه بلگراد سؤالات خود را در زمینه معماری اسلامی و پشتوانه های اعتقادی و الهیاتی آن از سخنران مطرح کرده و دکتر خلیلویچ به ارائه پاسخ پرداخت. در این بخش، مسائلی از قبیل قرابت های ساختاری و معرفتی معماری اسلامی و مسیحی، جایگاه محوری کعبه در معماری اسلامی، بررسی هویت و ماهیت قبله در ابنیه اسلامی، ارتباط فقه با نحله های مختلف معماری در اسلام و غیره مورد پردازش و واکاوی قرار گرفت.
خاطرنشان می شود که دکتر معمر خلیلویچ پیش تر کتاب هایی را به زبان صربی در زمینه علوم اجتماعی و فلسفی اسلامی نگاشته و منتشر کرده است که برخی از آن کتاب ها عبارت است از: «اسلام و جامعه شناسی دین»، «تاریخ اندیشه اجتماعی در اسلام»، «اقتدار جامعه: اسلام، فلسفه، تمدن»، «آفتابی در سایه»، «تاریخ مختصر فلسفه اسلامی» و غیره. وی هم چنین در سنوات گذشته بیش تر از سی مقاله علمی پژوهشی به زبان صربی در مجلات و نشریات مختلف علمی پژوهشی منطقه بالکان تألیف و منتشر نموده است.
برگزاری نشست علمی «الهیات و معماری: کعبه در سنت اسلامی» در خانه جوانان بلگراد و سخنرانی دکتر معمر خلیلویچ در رسانه های صربستان و منطقه بالکان بازتاب داشت.
https://mediasfera.rs/2023/06/20/teologija-i-arhitektura-kaba-u-islamskom-predanju
https://www.facebook.com/culturechristianity
https://twitter.com/Halilovic_M/with_replies
نظر شما